Geçtiğimiz günlerde gazeteci Fatih Altaylı’nın YouTube kanalına katılan Prof. Dr. Daron Acemoğlu’nun Mustafa Kemal Atatürk tenkidinin yankıları sürüyor. “Atatürk, o sırada politik sistemi açabilmek üzere bir elinde opsiyon olmasına karşın tam aksisini yapıyor. Elinde gücü merkezileştirmeye çalışıyor. Yani mümkün müydü sahiden daha demokratik bir şey olması? Tahminen de mümkündü” diyen Acemoğlu’na bir karşılık da Prof. Dr. İlber Ortaylı’dan geldi.
Ünlü tarihçi, Hürriyet gazetesinde “Atatürk devri” başlıklı bugünkü köşe yazısında Acemoğlu’na “Aldığı bilim ödülünün durumunu düşünerek daha oturaklı değerlendirmeler yapması tavsiye edilir” dedi.
“ÖZÜRLÜ BİR YAZAR”
2024 Nobel İktisat Mükafatı sahibi Acemoğlu’nun tarihçi Erich Jan Zürcher’in etkisi altında kaldığını tez eden Ortaylı, “Atatürk dönemi üzerinde yazan insanların Batı’daki bu tip telaffuzlara kaynaklık eden Erich Jan Zürcher yorumundan etkilendiği görülür. O kitabı herhâlde okumuş olmalı ve etki altında kaldığını zannediyorum. Zürcher kaynak kullanılmak bakımından çok özürlü bir muharrirdir. Sonlu kaynak yorumcusu ve nakilcisidir. Öteki bir şeyi de pek okuduğunu düşünemiyorum. İlla Avrupa kaynağı arıyorsa cumhuriyet periyodu için Bernard Lewis’ten başlar ve Andrew Mango ile devam edersiniz. Haydi Standford Shaw’u beğenmiyorsunuz Paraşkev Paruşev’e kadar devam edersiniz” satırlarını yazdı.
“DARON ACEMOĞLU’NA HAKSIZLIK YAPILMIŞ”
İnsanların tarihteki kimi evrelerle hoşnut olmayan anıları olabileceğini hatırlatan Ortaylı, şöyle devam etti:
“Şunu söylemek istiyorum; bu türlü anılar bir imparatorluğun mirasçıları olarak Türk toplumunda şu yahut bu kümeye mahsus ızdıraplar değildir. Rumeli’den göçenimizin başka travmaları vardır, Kafkasya göçlerinden gelenlerin başka, Rusya yerinden gelenlerin öteki, Arap ülkelerinden gelenler hakeza. Bir ülkenin tarihi ne kadar kalabalık ve ne kadar yaygınsa ki bu Birinci Dünya Savaşı’na kadar devam eden büyük imparatorluklarından biridir, hakkında karar vermek de biraz okumayı ve düşünmeyi gerektirir. Bana nazaran Daron Acemoğlu bir iktisat mükafatını üçe bölerek verilecek biri değil, demek orada da kendisine hafif bir haksızlık yapılmış. Bunu da düşünerek, göz önüne alarak söylüyorum. Aldığı bilim ödülünün durumunu düşünerek daha oturaklı değerlendirmeler yapması tavsiye edilir.”
“KAHVE KONUŞMASI”
Ortaylı, Acemoğlu’nun Arapların Osmanlı devrinde iktisadi gelişimi üzerine yazdığı bir yazı için “Maalesef boştu” değerlendirmesinde bulundu.
Ortaylı, Acemoğlu’nun Macaristan üzerine yazdığı bir yazıda kullandığı “Macaristan demokrat değilmiş, Avrupa Birliği’nden atılmalıymış” kelamlarını hatırlatarak, “Macaristan Avrupa Birliği’nden atılırsa o Avrupa Birliği neye fayda. Herhâlde Romanya ve Bulgaristan’la devam edecek bir topluluk değildir. Bu üzere sözleri akşam kahve konuşmalarında yapabilirsiniz. O tarihte Nobel almamıştı lakin tekrar saygın bir kurumun, saygın bir hocasıydı. Bunları açıkça yazıp söylemek densizliktir. Maalesef kimi konumlar kimi telaffuz biçimlerini dengelemek ve sınırlamayı gerektirir” dedi.
Ortaylı’nın yazısını Hürriyet gazetesi “İlber Hoca’dan Acemoğlu’na Atatürk dersi” başlığıyla manşetine taşıdı.
ERIK-JAN ZURCHER KİMDİR
Ortaylı’nın Acemoğlu’nun tesirinde olmakla suçladığı “özürlü yazar” Erik-Jan Zürcher, 1953’te Hollanda’nın Leiden kentinde doğan Hollandalı tarihçi, akademisyen ve Türkolog.
Leiden Üniversitesinde Türkiye Etütleri Kısmı başkanlığı yaptı ve bu üniversitede hala yarı-zamanlı profesör olarak görev yapmakta. 2008 yılından beri Amsterdam’da bulunan Milletlerarası Toplumsal Tarih Enstitüsü başkanlığı misyonunu yürütmekte. Yakın Türk tarihi hakkında birçok makale ve kitabı var. Bunların en değerlilerinden, “Modernleşen Türkiye’nin Tarihi” isimli yapıtı 1993 yılında Türkiye’de de yayımlandı. Kitapta “Batı’nın Tesiri ve Birinci Modernleşme” ile Türkiye tarihini inceleyen müellif, “Türk Tarihinde Jön Türk Dönemi” ile devam eder, “Huzursuz Demokrasi” başlığını verdiği kısmıyla de Türk tarihini incelemesini sonlandırır.
ABDULLAH GÜL’DEN ÖDÜL ALDI
11 Haziran 2005’te Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne iştirak sürecine yaptığı katkılardan dolayı Dışişleri Bakanlığı tarafından Türkiye’nin Lahey Büyükelçiliği’nde dönemin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül tarafından, büyükelçi Tacan İldem’in sunumu ile “Üstün Hizmet Ödülü” aldı. 9 Mayıs 2016’da Türkiye’de bir “diktatoryal yönetim” olduğunu münasebet göstererek mükafatı iade etti.
ERDOĞAN’I PROTESTO ETMEK İÇİN
O devir BirGün gazetesine konuşan Zürcher, madalyayı iade etmesinin iki temel nedeni olduğunu söyledi.
Zürcher nedenlerini şöyle anlattı: “Birincisi, geçtiğimiz beş yıllık süreçte Cumhurbaşkanı Erdoğan’a ve siyasetlerine karşı bir protesto idi. İkinci sebebimse şudur: Ben bu madalyayı Türkiye’yi Avrupa Birliği’ne iştirak sürecinde desteklediğim için aldım. Lakin bundan bu türlü daha fazla destekleyebileceğimi düşünmüyorum. Hâlâ Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne girdiğini görmeyi çok isterim. Bu konuda AKP hükümeti tarafından kandırıldığımı da söyleyebilirim. Erdoğan’ın ve AKP’nin yarattığı bir Türkiye, bundan bu türlü maddelerine ve hukuksal düzlemine hürmet duyulabilecek bir ülke değildir. Birebir vakitte da Avrupa Birliği’ne de ahenk sağlayamaz.”
“TARAF ETRAFINDAKİ SOL KANAT KULLANILDIKLARINI KABUL ETTİ”
2002-2005 ortasında Meclis’ten geçen maddelerin ‘demokrasiye dönüş’ fikriyle birçok insanı heyecanlandırdığını aktaran Hollandalı tarihçi, “Unutmayın ki beş yıl sonra Taraf gazetesi etrafındaki ‘sol kanat‘, ‘sekülarist’ çevreler bile AKP hükümeti tarafından Ergenekon ve Balyoz davalarında bir araç olarak kullanıldıklarını kabul etti” dedi.
“İMAM BULMAK İÇKİ SATAN YER BULMAKTAN DAHA KOLAY”
Zürcher’in iade münasebetini açıkladığı Hollanda’nın önde gelen gazetelerinden NRC’nin internet sitesinde yayımlanan makalede şu tabirler de yer aldı: “AKP, gücünü toplumda giderek belirleyici hale gelen İslami norm ve pahaların yayılması için kullandı. Artık birçok yerde imam bulmak, içki satan bir yer bulmaktan daha kolay.”
“MÜSLÜMAN BİR ÜLKENİN DE AB’YE KATILABİLECEĞİNİ DEFAATLE SAVUNDUM”
Hollandalı tarihçi, Abatay’ın kelam konusu ifadeyi sorduğu soruyu ise şöyle yanıtladı: “İmamlardan bahsetmedim. Lakin alışveriş merkezlerinin bile içinde olduğu, genel kullanılan tüm binalarda namaz yerlerinin yer almasını içeren türel ihtiyaçlara atıfta bulundum. Ve bu süreç de, namaz kılınan yerlerin etrafında maddelerle içki satışının yasaklanmasıyla tıpkı vakte rastladı. Sorunun tamamı bana nazaran, İslam ile alakalı değil. Ki ben İslam’ın Avrupa mirasının bir kesimi olabileceğini ve bir Müslüman ülkenin de AB’ye katılabileceğini defaatle savundum. Ancak Türkiye’de, Erdoğan sayesinde yükseltilen muhafazakâr İslam anlayışı, derinlemesine bir halde patriyarki ve tek adam idaresi, otoriterizmle bağdaştırıldı.”
DARON ACEMOĞLU KİMDİR
Acemoğlu, 3 Eylül 1967’de İstanbul’da dünyaya geldi.
Lisans eğitimini 1989’da İngiltere’deki York Üniversitesinde tamamlayan Acemoğlu, 1990’da Londra Ekonomi ve Siyasal Bilimler Okulunda (LSE) yüksek lisansını tamamlamasının akabinde 1992’de birebir üniversiteden iktisat alanında doktorasını aldı.
ABD’deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde (MIT) İktisat kısmında profesör olarak görevini sürdüren Acemoğlu, 2005’te ekonomik fikir ve bilgiye yaptığı katkıdan dolayı John Bates Clark Madalyası’na layık görüldü.
Siyasi iktisat, ekonomik kalkınma ve ekonomik eşitsizlik üzerine yaptığı çalışmalarla bilinen Acemoğlu, uzun müddettir birlikte çalıştığı Simon Johnson ve James Robinson ile çok sayıda makaleye imza attı.
Acemoğlu, Robinson ile “Ulusların Düşüşü: Güç, Refah ve Yoksulluğun Kökenleri” ve “Dar Koridor”, Johnson ile “İktidar ve Teknoloji: Bin Yıllık Mücadele” kitaplarını kaleme aldı.
Ulusların ekonomik ve politik gelişmeleri ortasındaki farklılıkların nedenini soruşturan ve devletlerin ekonomik sonuçlarını şekillendirmede kurumların oynadığı role dikkati çeken “Ulusların Düşüşü”, akademik etraflarda ve medyada geniş ilgi gördü.
NOBEL MÜKAFATLARI HAKKINDA
İsveçli Alfred Nobel’in vasiyeti üzerine vefatından sonra 9 Haziran 1900’de kurulan Nobel Vakfının insanlığa hizmette bulunanlara verdiği mükafatlar, dünyada en saygın mükafatlar olarak kabul ediliyor.
Nobel Mükafatları, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından fizik, kimya, edebiyat, barış ve tıp olmak üzere 5 kolda en başarılı kabul edilen şahıslar yahut kuruluşlara veriliyor.
Bunlara ek olarak, Nobel İktisat Mükafatı, 1968’de İsveç Merkez Bankasının Alfred Nobel’in anısına iktisat kolunda da ödül verilmesini kararlaştırmasıyla, birinci sefer 1969’da verildi.
Nobel Mükafatları, her yıl Alfred Nobel’in mevt yıl dönümü olan 10 Aralık’ta düzenlenen merasimle sahiplerine teslim ediliyor.
Öte yandan mükafatların 1901’deki başlangıcından bu yana verilmediği birkaç yıl oldu. Toplamda 49 kez yapılan ödül iptallerinin birçok, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları sırasında gerçekleşti.
Ödül merasimleri, Kovid-19 salgını nedeniyle 2020 ve 2021’de de yapılamadı.